Historia w pałacach, dworkach i zamkach zapisana- Krucz

Historia w pałacach, dworkach i zamkach zapisana- Krucz.
W dniu 20 lipca 2024r. odbył się kolejny rajd z cyklu „Historia w pałacach, dworkach i zamkach zapisana” w ramach projektu realizowanego przez Nordic Walking Lubasz i dofinansowanego z budżetu Gminy Lubasz jako zadanie publiczne z zakresu turystyki i krajoznawstwa, przy wsparciu wielu osób, instytucji i firm. Tym razem uczestnicy mieli okazję zobaczyć i poznać historię dworu w Kruczu. Start i meta znajdowały się w pięknym parku przy dworku, będącego obecnie siedzibą Nadleśnictwa Krucz. Krucz to stara średniowieczna wieś wzmiankowana od 1399r. Niewykluczone, że osadnictwo funkcjonowało tu wcześniej. Może nowych informacji dostarczą wyniki badań archeologicznych, które z ramienia Muzeum Ziemi Czarnkowskiej zostaną przeprowadzone na tym terenie jesienią tego roku. W latach 1399-1424 wieś należała do Jana z Janów Młyna. Zespól folwarczny, którego zarys do dziś jest widoczny, podzielony był drogą i rzeką Gulczanką na część reprezentacyjną i gospodarczą, połączone betonowym mostem. W części reprezentacyjnej znajdował się park i dwór. Drugą część stanowiły budynki gospodarcze i kolonia mieszkalna pracowników folwarku. Niektóre budynki zachowały się do dziś. Sam dworek wpisany jest do rejestru zabytków i pochodzi prawdopodobnie z I połowy XIX w.(ok.1830r.), wzniesiony z polecenia Dzieduszyckich prawdopodobnie na miejscu wcześniejszej drewnianej budowli. Po przejęciu przez Hochbergów przysposobiony na dwór myśliwski. Na przestrzeni wieków miał wielu właścicieli (Janowscy, Oborniccy, Włościejewscy, Czarnkowscy, Kostkowie, Łąccy, Koźmińscy, Dzieduszyccy, Grabowscy, Hochbergowie, Lasy Państwowe) i kilka razy był przebudowywany. Do rejestru zabytków wpisany jest również przydworski park. Założenie parkowe do dziś pozostało w pierwotnych granicach z 1934r. W 1999r. Grzegorz Engel w dokumentacji ewidencyjnej założenia przestrzennego parku w swojej analizie napisał ,,wiek starodrzewia szacuje się od 80-280 lat, przeciętnie 130-150 lat. Do miana pomników przyrody pretenduje ponad 51 sztuk okazałych drzew. Szczególnie grupa starych dębów.” Porównanie mapy z 1890r. i 1934r. ze stanem z 1999r. w terenie pozwoliło autorowi stwierdzić jakie zmiany zaszły w założeniu dworsko-parkowym i jego otoczeniu. I tak po 1945r. po upaństwowieniu majątku rozebrano budynki gospodarcze dawnego folwarku, a na ich miejsce postawiono wiaty i warsztat na potrzeby gospodarcze Lasów Państwowych. Od 1984r. dwór stanowi siedzibę obecnego Nadleśnictwa Krucz. Młyn na rzece Gulczance został zniszczony. Budynek dworu posiada cechy stylu eklektycznego z elementami neoklasycznymi. Jest to budynek parterowy z poddaszem, podpiwniczony. Wymurowany z cegły pełnej palonej, na fundamentach i podmurówce z dużych łupanych ciosów kamiennych. W 1904r. główne wejście do dworu było już poprzedzone gankiem i schodami. Przypuszcza się, że była to drewniana weranda na podmurówce istniejąca do 1998r. Podczas przebudowy dworu w końcu lat 30.XXw. zaadaptowano cale poddasze dla celów mieszkalnych. Wówczas też dodano w dachu okna typu ,,wole oczka” inaczej ,,okna powiekowe” oraz duże zamknięte półkoliście okna pośrodku szczytów. Prawdopodobnie w jednym z pomieszczeń piwnicznych znajdowała się kuchnia dworska. Pierwotnie pokoje mieszkalne służby znajdowały się na poddaszu w szczytach. Dwór przebudowany został w 1939r., a po 1945r. przeprowadzono remonty doraźne budynku i zaadoptowano na 4 mieszkania, dobudowano dodatkowe wejścia oraz przystawiono dobudówki. Od 1984r. stopniowo zlikwidowano wtórne dobudówki, wymieniono stopniowo stolarkę okienna i drzwiową. W 1997r. przeprowadzono kapitalny remont dachu. W 1999r. miał miejsce remont elewacji, przywrócono charakterystyczne boniowanie, zlikwidowano drewnianą werandę i postawiono ganek z 2-kolumnami, wykonano nowe drzwi wejściowe z przedsionka do budynku na wzór starych. Dwór początkowo nie służył jako rezydencja właścicieli, lecz był siedzibą dzierżawców lub administratorów. ( zabytek. pl )
W rajdzie wzięło udział ponad 50 osób, a swoją obecnością zaszczycili nas: Wójt Gminy Lubasz- Marcin Filoda, Inżynier nadzoru w Nadleśnictwie Krucz, Przewodnicząca PLT koło przy Nadleśnictwie Krucz – Joanna Kupka, Kustosz Muzeum Ziemi Czarnkowskiej- Karolina Rążewska-Golik, Radny Gminy Lubasz-Leszek Arend, Sołtys wsi Krucz- Tomasz Piechowiak, Bank Spółdzielczy w Czarnkowie reprezentowała pani Celina Mantaj, właściciele firmy Serwigum -Lucyna i Henryk Augustyniak, pasjonaci lokalnej historii -Jarosław Jessa i Edmund Cichowicz oraz regionalista i przyrodnik - Sławomir Łapawa. Po rozgrzewce wszyscy zostali uwiecznieni na wspólnej fotografii na tle dworku, po czym wyruszyli na trasę do Rezerwatu Przyrody ,,Wilcze Błoto”. Tam swoją wiedzą o ciekawostkach przyrodniczych podzielili się z zebranymi Sławomir Łapawa i Joanna Kupka. Przypomniano historię katastrofy lotniczej z 1976r. i legendę o zatopionym kościele. Marsz zakończono stretchingiem, po którym uczestnicy mogli skosztować orzeźwiającej lemoniady i obejrzeć skany starych zdjęć związanych z Kruczem i okolicami w plenerowej galerii. Punktem kulminacyjnym była prelekcja pana Eugeniusza Formy i pani Joanny Kupki. Tak opracowanej historii Krucza jeszcze nie słyszeliśmy. Pan E. Forma historyk i członek Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego ,,Gniazdo” z wielką pasją przedstawił poszczególnych właścicieli Krucza. Od pierwszych średniowiecznych właścicieli po czasy znanego rodu Hochbergów, czyli do 1945r. Zebrani dowiedzieli się o koligacjach rodzinnych, ciekawostkach z życia prywatnego, intrygach, dowiedzieliśmy się kto z byłych właścicieli był lekkoduchem, a kto sprytnym przedsiębiorcą. Byliśmy pod wielkim wrażeniem wiedzy prelegenta. Historię obiektu w latach powojennych związanych z Lasami Państwowymi i Nadleśnictwem Krucz przybliżyła pani Joanna Kupka. Tutaj również przekazanych zostało mnóstwo ciekawych informacji. Na koniec wszyscy zregenerowali siły pysznym plackiem i pyrami z gzikiem przygotowanymi przez KGW Sławno.
Pięknym podsumowaniem naszego wydarzenia był wpis na Facebooku jednej z uczestniczek rajdu:,,Lubię ten cykl rajdów z historią w tle. Dla osób, które z dziada, pradziada stąd pochodzą, te historie i ścieżki ich przodków…Z Lubaszem chce się iść.”
Dziękujemy za wszelką pomoc: Gmina Lubasz, Nadleśnictwu Krucz, Dora Metal, Serwigum Lubasz, BS Czarnków, KGW Sławno, Muzeum Ziemi Czarnkowskiej oraz Janowi Pertkowi, Eugeniuszowi Formie, Joannie Kupce, Romce Bartkowiak, Kazimierzowi Nadolczakowi, Stanisławowi Czarneckiemu, Tomaszowi Zmysłowskiemu, a także zaangażowanym w organizację rajdu członkom Nordic Walking Lubasz.
Oczywiście dziękujemy wszystkim uczestnikom i już dziś zapraszamy na ostatni rajd z w/w cyklu, który odbędzie się jesienią.
M. Kamińska-Sokół
Nordic Walking Lubasz
Gmina Lubasz
Nadleśnictwo Krucz Lasy Państwowe
Grupa Dora Metal
Bank Spółdzielczy w Czarnkowie
Muzeum Ziemi Czarnkowskiej
Serwigum Lubasz